เขาสามมุขหรือชื่อเดิมเรียกว่า สมมุก อยู่ติดกับชายหาดบางแสน บนเขาสามมุขมีศาลเจ้าแม่เขาสามมุข เป็นที่เคารพสักการะของประชาชนที่อาศัยอยู่บริเวณนี้ และประชาชนทั่วไป ส่วนชื่อนั้น สันนิษฐานว่ามาจากสาเหตุ 2 ประการ ประการแรกคงมาจากลักษณะของภูเขา ที่มีแหลมยื่นออกไปในทะเล มองไกล ๆ คล้ายเป็นรูปสามเหลี่ยม จึงได้ชื่อว่า เขาสามมุข ประการที่สองมาจากตำนานที่เล่าต่อ ๆ กันมา ว่ามีหญิงสาวสวยคนหนึ่งชื่อ สามมุข เป็นชาวเมืองบางปลาสร้อย นางกำพร้าบิดามารดาตั้งแต่ยังเล็ก อาศัยอยู่กับยายในกระท่อมที่ปลูกอยู่ที่หน้าผาริมทะเล นางเป็นคนสวย มีชีวิตที่ค่อนข้างสันโดษ ไม่ค่อยสุงสิงกับใคร
มีหนุ่มคนหนึ่งชื่อ แสน เป็นลูกชายกำนันบ่าย เศรษฐีแห่งหมู่บ้านอ่างหิน หรือ อ่างศิลา ซึ่งอยู่ใกล้ ๆ กับภูเขาลูกนี้ แสนชอบเล่นว่าวเป็นชีวิตจิตใจ วันหนึ่งว่าวของแสนขาดลองไปตกอยู่ที่กระท่อมของสามมุข เธอเก็บว่าวของชายหนุ่มได้ เมื่อแสนตามว่าวมาก็พบกับสามมุข แล้วเขาก็ต้องตกตะลึงในความงามของหญิงสาว เขาไม่เคยคิดมาก่อนว่าจะพบหญิงสาวสวยในที่ห่างไกลจากชุมชนเช่นนี้ แสนต้องการที่จะมาพบกับสามมุขอีกครั้ง จึงขอมาพบนางอีก ในที่สุดสามมุขก็ใจอ่อนยอมให้แสนมาหาที่บ้าน ทั้งสองพบกันเกือบทุกวัน ด้วยความใกล้ชิดสนิทสนม ทำให้ทั้งสองมีความรักต่อกันชายหนุ่มสาบานกับหญิงสาวว่าจะรักเธอตลอดไป จะไม่มีใครมาพรากความรักของเขาได้ วันหนึ่ง แสนได้สวมแหวนของตนให้สามมุขเพื่อเป็นเครื่องยืนยันว่า เขาจะรักสามมุขจนวันตาย ต่อมาไม่นานกำนันบ่าย พ่อของแสนรู้เรื่องนี้ก็โกรธมาก เพราะไม่พอใจที่สามมุขเป็นคนจน กำนันยื่นคำขาดให้แสนแต่งงานกับมะลิลูกสาวเศรษฐีบ้านอ่างศิลาทันที แสนไม่มีโอกาสมาบอกข่าวแก่สามมุขเลย
ในวันแต่งงานของแสนกับมะลิ ขณะที่แสนกำลังมอบรับน้ำสังข์อยู่นั้น เขาก็ต้องตะลึง เพราะสามมุขมายืนอยู่ตรงหน้า หญิงสาวมองแสนด้วยดวงตาที่ตัดพ้อ เธอถือสังข์รดน้ำอยู่ในมือ แล้วยื่นมืออันสั่นเทารดน้ำลงบนมือของชายหนุ่ม แล้วเธอก็ถอดแหวนคืนให้ที่มือของแสน หญิงสาวก็หันกลับไปอย่างรวดเร็ว สามมุขวิ่งไปที่กระท่อมของเธอ ร้องไห้สะอึกสะอื้นไปตลอดทาง เธอนึกถึงคำสาบานของแสนที่พูดไว้กับเธอ ทำให้เธอชอกช้ำยิ่งนัก หญิงสาวก้าวอย่างช้า ๆ ไปที่หน้าผาริมทะเล สายตาเหม่อมองไปข้างหน้า แล้วเธอก็ตัดสินใจกระโดดลงหน้าผาไป ครั้นแล้วแสนก็ตัดสินใจกระโดดหน้าผาตายตามสามมุขไปด้วยตามคำสาบานที่ตนให้ไว้กับคนรัก ต่อมาชาวบ้านได้สร้างศาลเจ้าแม่สามมุขไว้ที่หน้าผา ตรงที่สามมุขกับแสนกระโดดลงไปตาย เพื่อเป็นอนุสรณ์ในความรักของคนทั้งสอง และเรียกภูเขานี้ว่า เขาสามมุข มาจนทุกวันนี้
จุดเด่นอีกอย่าง
คือ ฝูงลิงป่า ที่อาศัยอยู่บนเขาหินลูกนี้มาแต่เดิม พวกมันมักจะออกมาอวดโฉมเพื่อขออาหารกันอยู่ตลอดวัน ลิงป่าที่นี่มีจำนวนนับพันตัว และบางตัวค่อนข้างดุ จึงต้องระวังด้านความปลอดภัยด้วยที่ตั้ง : อยู่บริเวณแหลมสามมุข จากอ่างศิลาไปตามทางหลวงหมายเลข 3134 อีกราว 3 กิโลเมตร พบป้ายบอกทางไปเขาสามมุข เลี้ยวขวาไปตามป้ายอีก 1 กิโลเมตร จนถึงศาลเจ้าแม่สามมุข หรือถ้ามาจากหาดบางแสน ใช้ถนนเส้นเลียบหาดมุ่งตรงสู่แหลมแท่น จะมีป้ายบอกทางไปตลอด ห่างจากหาดบางแสนราวๆ 2 กิโลเมตร
การเดินทาง : เขาสามมุขไม่มีรถสองแถวผ่าน จึงเหมาะสำหรับผู้ที่มีรถยนต์ส่วนตัวเป็นหลัก หรือไม่ต้องเช่ารถสองแถวจากตลาดหนองมนให้ไปส่ง แล้วรอรับกลับก็ได้
เวลาทำการ : เขาสามมุขเป็นพื้นที่สาธารณะ จึงผ่านไปชมได้ตลอดเวลา แต่กลางคืนค่อนข้างเปลี่ยว นักท่องเที่ยวนิยมไปเยือนและกราบไหว้ศาลเจ้าแม่สามมุขในเวลากลางวัน จนถึงเวลาประมาณ 18.00 น.
ค่าเข้าชม : ไม่เสียค่าเข้าชม
..
